Ervaren expert in het behandelen van molens

Mijn naam is Niek Dokter, ik ben verantwoordelijk voor de houtverduurzaming binnen Anticimex, genaamd Dokter Houtworm en Branch manager van Noord. We staan in Egmond aan de Hoef bij de watermolen.

In de watermolen zijn houtaantasters aangetroffen, de bonte knaagkever. En achter ons zie je dat de molen net is ingepakt met tenten en we gaan straks begassen

Het begasen is het afdoden van ei tot en met het volwassen exemplaar. We hebben gekozen voor het begassen omdat je hier niet kunt impregneren en injecteren. Injecteren, daarmee beschadig je het hout, dan de doe je pluggen toedienen en dat is jammer. Het is een monumentaal pand van 1774, heb ik net gehoord, en het impregneren kan niet om dat je niet overal bij kan, dus de enige optie is nog het begassen.

Nee, dat mag zeker niet ieder bedrijf dit doen, we zijn ook redelijk uniek in Nederland. Want er zijn strenge veiligheidseisen en je ziet ook dat de inspectie aanwezig is, de IL&T, de Inspectie Leefomgeving en Transport. Dus nee, niet ieder bedrijf kan de begassing uitvoeren.

Het is niet zo dat de molen direct in elkaar stort, maar de schade aan de molen gaat wel door. Met name de larven, die kunnen 10 tot 15 jaar door blijven vreten en dus ja, de constructie wordt wel degelijk aangetast. En de molenaar wil dit heel graag stopzetten, want zijn opvolger, dat is een jonge vent van 15, die is hier ook bij, die moet natuurlijk wel in een molen kunnen werken wat veilig is en vrij is van houtaantasters.

We krijgen een aanvraag van een potentiële klant, daar is dan houtworm geconstateerd. Daar sturen we onze inspecteur, René Koster heen, die doet een gedegen inspectie, die stelt een diagnose en er komt een plan van aanpak uit. Vervolgens maken we een offerte, is die akkoord, gaat René er nog een keer heen, doet hij nog een inspectie om informatie te vergaren voor het gasplan. Het gasplan wordt gestuurd naar de gemeente, naar de politie, naar de ambulancediensten, naar de brandweer en naar het IL&T, en uiteraard naar onze gassingsleider. Op het moment dat die alles goedkeuren en groen licht geven, dan gaan we nog een keer heen. Dan gaan we het plan nog een keer met de bewoner of eigenaar van het pand bespreken en vervolgens gaan we begassen.

Op maandag komen we hier met z’n allen aan, dan gaan we eerst even in gesprek met de bewoner zijn de voorbereidingen goed getroffen, bijvoorbeeld: het gras moet gemaaid zijn, om het pand er mag geen kiezelsteen pad liggen, dat moet weggehaald worden. En het object dat begast wordt moet op temperatuur zijn. Vervolgens neemt de gassingleider de leiding, hij is ook dan echt de projectleider en de tent die gaat over het object heen. Op het moment dat de tent dicht is, dan gaat de gassingsleider het gas introduceren tot een bepaalde meetwaarde. En dan is de begassing van start, dat is de maandag. De dinsdag en de woensdag wordt op afstand de meetwaarden gecontroleerd. Gaat het waaien en gaat de tent bewegen en het gas loopt weg, dan moet de gassingsleider terug naar het object, dan moet hij bijgassen. Blijft het zo, dan kan die op afstand de meetwaarden controleren en dan komen we donderdag weer met het hele team en dan wordt hij eerst gasvrij verklaard door de gassingsleider in samenspraak met de IL&T. Hebben ze hem gasvrij verklaard, het object maar ook de omgeving, dan gaat de tent er vanaf. En dan gaan we alles netjes achterlaten en dan is de gassing geslaagd. En hebben we weer een blije klant.

Ja, het is wel degelijk veilig, er zijn ook strenge veiligheidseisen. De belangrijkste is dat de rondom het object wat begast wordt voor 10 meter ruimte is, en dat moet ook afgezet worden. Iin dit geval staan in we in de middle of nowhere, dat scheelt, je hoeft geen weg af te zetten, maar hiernaast is wel een vaarwater waar plezierjachten langs kunnen komen. En in overleg met het waterschap hebben we deze af laten zetten. We doen ook in woonwijken begassen, dan komt het voor dat we complete wegen moeten afzetten, dat gaat altijd in overleg met de gemeente. Daar krijgen we dan toestemming voor, en ook daar handhaaft het IL&T

Nee, we doen niet alleen molens. Toevallig vandaag wel en volgende week hebben we ook een grote molen, maar we doen ook woningen, boerderijen, woonboerderijen, boten en overige objecten

Eric: Ik ben Eric Zwijnenberg, eigenaar en molenaar op deze molen. Het is een poldermolen, die bemaalt de Wimmenumer polder en ik kom hier al vanaf mijn 6e jaar. Eerst alleen als zomer- en weekendverblijf van mijn ouders, later is deze maalvaardig gerestaureerd en nu nog regelmatig in bedrijf voor de waterbeheersing.
Stan: Ik ben Stan Baltus, molenaar in opleiding en ik draai hier af en toe mee met Eric.

Deze molen is gebouwd in 1774, maar daarvoor heeft ook al een molen gestaan. Alleen die is een keer met een zomerstorm omver gewaaid en toen heeft het polderbestuur besloten om deze molen te bouwen en die heeft dienst gedaan tot 1951 en toen is er een elektrisch gemaal gekomen en kwam de molen buiten werking. Mijn ouders hebben hem toen kunnen huren en later kopen voor zomer- en weekendverblijf en nu is hij nog steeds functioneel. Want het elektrisch gemaal heeft niet zo’n geweldige grote capaciteit en tegenwoordig zijn er steeds meer clusterbuien met heel veel regen in een paar dagen tijd. Dan stijgt het water in de polder soms wel 40 centimeter boven peil en als er dan wind is kan de molen bijspringen.

Het is een schepradmolen, dus geen draaiende vijzel die het water omhoog schroeft, maar een rad dat door het water gaat en zo het water omhoog perst, van de polder naar de 70 centimeter hoger gelegen boezem, zoals dat heet, en dat water gaat dan naar Alkmaar toe, naar het Noord-Hollands kanaal en zo wordt het uiteindelijk op zee geloosd.

De molen is nu in het zeil gezet omdat er nogal wat houtvreters in de molen zaten, de houtworm, de boktor en waarschijnlijk nog wat andere kevertjes.

Er zat zware aantasting in een grote balk, dat is de schaarstijl, die houdt de lagerring van de schepradas en de ondersteuning van de koningsspil op z’n plek. Dus ja, hij is in het zeil gezet en er wordt gas in gespoten.

Sowieso een aantal dingen van eikenhout, azijnhout, dat zit in de kammen, nog wat iepenhout, dat zit in het gaande werk van de molen en grenenhout vooral voor het staande werk.

Eric:

Hij is al een aantal malen behandeld en dat was dan een oppervlaktebehandeling met chemische stoffen die die beesten doden, of zelfs ook wel injecteren.

Ik denk dat dat een keer of vier in de loop van de tijd is gebeurd, maar dat is niet afdoende. Er zijn van de kevers die echt in het hart van die dikke zware balken zitten en die doodt je daar niet mee. Dus het stak elke keer weer de kop op. En Stan ontdekte op een gegeven moment bij zo’n schaarstijl, als je daar de schroevendraaier in stak, dan kwam er gewoon een hele lading houtmeel uit. Omdat die helemaal weggevreten is en dan is eigenlijk begassen dé oplossing daarvoor.

Dat is al bij meer molens toegepast, dus het bedrijf heeft ervaring hiermee en daar zijn de eigenaren erg positief over, dus ik denk: nou dan moet dat toch gebeuren. Want je kunt wel weer zo’n oppervlaktebehandeling doen, maar een aantal jaren later zit het weer ergens anders in de molen, dat blijft de kop opsteken en dit is echt afdoende.

Dat is best wel bijzonder, hoe gaat zoiets? Ik heb wel eerder van behandelingen van molens gehoord, want ik zit ook in verschillende molenstichtingen. Dus ik wist over jullie bedrijf wel het een en ander, hoe dat er aan toe gaat en wij zijn ook samen nog naar een molen geweest waar het een aantal jaar geleden gebeurd is. Om eens even te vragen aan de eigenaar, bewoners van; “Hoe gaat dat nou allemaal? Wat vinden jullie daarvan?” Dat waren allemaal een positieve reacties, dus ja op een gegeven moment dan komt er een offerte en dat mondt uit in een opdracht.

Eric:

We hebben de molen voorverwarmd. Verder natuurlijk alle kasten leegtrekken, de kelders leegtrekken wat betreft levensmiddel en dat soort dingen. Verbandtrommels eruit, dus dat is een hele operatie geweest. Maar ik heb de afgelopen week ontzettend veel hulp gehad van vrienden en daar is Stan er één van. Die was hier ook elke dag, vertel maar wat je al niet allemaal gedaan hebt.

Stan:

We zijn eigenlijk begonnen afgelopen donderdag met de vliering van de schuur, omdat daar heel veel hout lag met houtworm, dat moest er natuurlijk uit, want straks wordt de molen begast. En stel, we zetten er weer een stukje hout in met houtworm dan zit het er natuurlijk zo weer in.

Die is helemaal leeg geweest, alles uitgezocht en alles wat weg kon weer weggebracht naar de stort. Een deel ook weer de molen in, wat echt nog mooi hout was of een geschiedenis had, zoals een oud windbord van de wieken, die worden nu allemaal mee begast.

Eric:

Ja, en ook wel heel bijzonder om dit mee te maken. Zo heeft hij er natuurlijk nog nooit bijgestaan in die 250 jaar dat hij bijna bestaat. Zoals dat allemaal gaat, het dichtmaken en alles. En het afgelopen etmaal opwarmen, overal in de molen elektrische kacheltjes lekker laten stoken. Op een gegeven moment werd er 10 kilowatt aan warmte verstookt afgelopen nacht, alleen maar om de temperatuur te verhogen. Want we hebben begrepen dat dan die larfjes allemaal wakker worden en dat ze naar buiten proberen te knagen en dat ze dan heel gevoelig voor het gas zijn. Dus vandaar dat die temperatuur naar zo’n 25 graden moest. Dus dat is ook gisteren allemaal gedaan.

Nu ligt die helemaal vol met slangen natuurlijk om het gas, dat is zwaarder dan lucht, om dat naar boven te brengen en straks ook weer voor het uitblazen van het gas over een paar dagen. Overal zijn sensoren, dat kan allemaal op afstand uitgelezen worden of de gaskraan weer een beetje verder open gedraaid moet worden. Ja, het is qua techniek ook heel interessant allemaal, dat vind ik wel mooi hoor.

Prachtig! Er is ook met een drone gefilmd, dus die opnames wil ik graag later zien. Er zijn veel foto’s gemaakt natuurlijk vanmorgen, want dit is wel een unicum. De eigenaar daar, van die boerderij, die stuurde vanmorgen ook al een appje van: Wat is er bij jou gaande? Hij associeerde het met één of andere voetbalclub, ik weet niet eens meer welke. Vitesse, ja dat zou kunnen dat hij dat zei ja.

Prima, het is voor mij niet helemaal nieuw, want ik heb nog iets op de molen zitten wat ook best bijzonder is. Dat zit er inmiddels 10-15 jaar op. Ik heb hier heel veel last van aalscholvers en van kraaien, kauwen, spreeuwen en als die op die wieken zitten dan schijten ze het onder. Vooral aalscholvers zitten graag op het bovenste end. Wat er dan allemaal naar beneden komt aan witte smurrie dat is verschrikkelijk. Toen ben ik eens gaan experimenteren met schrikdraad op de wieken. Eerst zelf aangelegd, twee draden naast elkaar, de ene geaard en de andere met pulsen van schrikdraad erop. Dat was een succes en toen kwam ik er achter dat dat ook gewoon te koop was, bij één van jullie takken van het bedrijf. Dat heet dan duivenwering, alleen ik heb dan geen duiven, maar andere vogels, dus daar zijn de wieken nu rondom helemaal van voorzien. Dus ik kende al wel een deel van jullie bedrijf omdat daar toen ook al eens een promotiefilmpje van gemaakt is. Dat bevalt vreselijk goed, het is echt afdoende. Het is een heel mooi gezicht ook als ik die stroom erop zet en er zit er toevallig één in de bovenste wiek dan is ie heel gauw weg met zijn natte poten hoor, dus dat werkt heel effectief.

Stan:

Ja, in ieder geval een hoop schilderwerk beneden. Daar de kozijnen bijvoorbeeld, de deuren, de weeg, dat zijn de zwart geteerde planken aan de onderkant, ongeveer twee meter hoogte is bekleed en de schuur die doen we zelf. Volgende week komt de molenmaker en die gaat de wieken opnieuw schilderen, die zijn ook weer aan een schilderbeurt toe.

Eric:

Dat doet dan de molenmaker vanuit zijn hoogwerker en dat gebeurt dan beter dan dat je het zelf doet. Vroeger heb ik dat ook met vrienden wel zelf allemaal gedaan. Die roeden, dat zijn die ijzeren kokerbalken van de wieken, maar dat kun je nooit zo goed aan alle vier de kanten goed schoon krabben, schoonmaken vanuit een wiek of met een stoeltje waar je in hangt te bungelen aan twee touwen. Dat mag al niet eens meer van de Arbo en zo. Maar met zo’n hoogwerker gaat het veel beter, kunnen ze er beter bij, voor een betere behandeling. Dat soort dingen, dat gebeurt dan door de molenmaker. Maar verder doen we wel heel veel zelf aan onderhoud.

Ik word ook een dagje ouder, dus daar houd je wel rekening mee. Hij is nu dus particulier bezit, maar er is op de achtergrond een stichting tot behoud van de Wimmenumermolen en die wordt in de toekomst als ik er niet meer ben of ik het niet meer kan volhouden, eigenaar. Die kan dan een vrijwillig molenaar benoemen of meerdere vrijwillig molenaars. Zo is het wel de bedoeling dat tot in lengte van jaren die molen dan in deze staat blijft. Dat hij ook regelmatig in bedrijf kan zijn voor de polder en dat is bij een stichting in het algemeen in betere handen dan dat het een particulier bezit is wat op één of andere manier weer te gelde gemaakt moet worden. Dus dat ziet er best wel zonnig uit, vooral als er jongens zijn zoals Stan die hier al een aantal jaren komt en die daar zo door begeesterd is en daar alles van afweet. Ik heb nog wat van die vrienden, dus wat dat betreft zie ik het met vertrouwen tegemoet zoals het in de toekomst verder zal gaan met deze molen.

Ze hebben de molen helemaal ingepakt en begast tegen de bonte knaagkever, waar we al 15 jaar en langer last van hadden.

Alles lag hier gewoon onder binnen. Dus je pakt een pan die je niet vaak gebruikt of een ovenschaal, daar lag gewoon altijd boorsel in en minstens een paar levende of dode bonte knaagkevers. Je hebt er eigenlijk vreselijk last van, want het zat echt overal. Zelfs in het nieuwe hout wat na de brand allemaal vervangen is, dat was nu dus ook aangetast geweest. Voor het monument verschrikkelijk en ook het verlies van historisch materiaal, want dat wordt vaak ook nog even vergeten, want de molen is natuurlijk ook gewoon een monument. Je probeert zoveel mogelijk van het historische te behouden.

Ja

Ja, het plekje is mooi, de omgeving is mooi. ik kan hier mijn geitjes houden, ik kan hier rommelen en timmeren rondom. Plus allemaal andere hobby’s die hier allemaal op één plek vallen.

Het enige wat ik spannend vond was van tevoren het regelen. Maar dat ging eigenlijk zo goed, we hebben van tevoren even alles goed afgekaard. Dat ging eigenlijk prima dus toen dacht ik, nou, dat gaat gewoon goed komen’.’

Ja nou dat ging eigenlijk allemaal heel goed. Het liep allemaal mooi achter elkaar door. En ja die jongens, dat is gewoon een prof-team, die op elkaar ingespeeld zijn. Dat ging zo mooi door, dan krijg je er zelf ook goede zin in eigenlijk. We hebben gewoon wat meegeholpen waar we konden en dat ging eigenlijk heel voorspoedig.

Ik vond het prima want het was zo dringend nodig. Zeker zo’n molen voelt wel heel erg als eigen, je bent er natuurlijk de beheerder van, dus je draagt die zorg altijd. Ik zei: ‘het was zo goed geregeld en het was zo overzichtelijk van te voren allemaal al uiteengezet van dit gaat er gebeuren, dat is de bedoeling. Er bleven eigenlijk geen vraagtekens over, dus dat was helemaal geen probleem.’

Dat ging ontzettend snel, daar stond ik van te kijken, dat ging ook goed, het voelde ook meteen weer goed.

Het begint natuurlijk al echt een hele tijd van tevoren. Eerst komt er eerst gewoon iemand veldwerk verrichten, die komt een keer kijken ‘is het nodig? Hoe ver is de aantasting?’ Toen heeft Anticimex dus een gasplan opgesteld, waarin eigenlijk heel duidelijk stond wat er verwacht werd. Maar dat was heel duidelijk en er zijn op de dag zelf ook geen verrassingen geweest. De mensen hadden voldoende materiaal bij zich en wij hadden al van tevoren met zoveel mogelijk dingen rekening gehouden. Het is gewoon even alles uitruimen, je voedingswaren eruit halen, de kleding die je nodig hebt. Dat is zo overzichtelijk, dat ging prima. Dat ging heel goed en de dag moesten we even vroeg beginnen, maar ja, dan heb je ook wat. Dat viel helemaal niet tegen. Maar daarvoor, dat was gewoon zo duidelijk. En die vragen die er zouden zijn, was een belletje of een mailtje en we wisten het. Dus daar is er is geen probleem uit ontstaan, of iets onverwachts. Op de dag zelf hadden we geen dingen meer waarvan we zeiden: ‘dat wisten we niet.’

Deze actie is gaf inderdaad wel heel veel reacties, overal vandaan. We stonden ook overal in de krant. Gelukkig weten steeds meer mensen dat dit de manier is om een monument te behouden. Er waren wel wat mensen die een beetje sceptisch waren, van oh, als het maar iets uithaalt. Geloof maar dat dit geholpen heeft, ik ben eigenlijk voor 100% overtuigd dat wat hier gedaan is, goed gegaan is.

Ik denk dat bij geen enkel monument je dat punt bereikt. Want dan is het geen monument meer, het is altijd natuurlijk een gevecht tegen verval. Maar deze molen heeft dus de schade die de bonte knaagkever veroorzaakt heeft, dat is één van de uitdagingen die nog liggen. Plus dat die last heeft van slechte fundering, lekkage in de waterlopen, een wiekenkruis moet nog een keer vervangen worden en hij zou eigenlijk ook wel eens geschilderd moeten worden. En de trap moet nog vernieuwd worden, dus we zijn nog niet helemaal klaar

Deze 400 jarige watermolen is door ons behandeld.

Vele gebouwen bij het openluchtmuseum zijn door Anticimex geïnspecteerd en behandeld. Waaronder ook een aantal authentieke molens.

Poldermolen uit Noordlaren, 1862 en Paltrokmolen De gekroonde Poelenburg uit Zaandam, 1946

Stellingmolen Het Fortuyn uit Delft, 1696

Molen met watergang van 500 m3

Adviseur Houtbescherming René Koster

Ook het aangrenzende water is afgezet in overleg met de desbetreffende autoriteiten.